6. Anlatımın Özellikleri
İyi bir anlatımı yakalayabilmek için anlatımın özelliklerini bilmek gerekir. Anlatım özellikleri, anlatımın nasıllığı ile ilgilidir. "Karşılıklı konuşmada, karşılıklı anlayış birliğine varabilmek için anlatım nasıl olmalıdır?" sorusunun karşılıkları bizi iyi bir anlatımın özelliklerine götürür. İyi, güzel, doğru bir anlatımın şu özelliklere sahip olması gerekir:Açıklık
Duruluk
Yalınlık
Akıcılık
Doğallık
Özgünlük
Özlülük
Sağlamlık
Tutarlılık
AÇIKLIK:
Anlatımın hiçbir tartışmaya yol açmadan, tek bir yargıyı açıkça ifade etmesidir. Açık anlatımdan birden çok yorum çıkmaz, herkes aynı şeyi anlar. Açıklığın olmadığı anlatımda "kapalılık" söz konusu olur.Açık bir anlatımda dilde yaygın olarak kullanılmayan söz ve söz gruplarına (bağdaştırmalara) yer verilmez.
Açık bir anlatımda edebi sanatlara yer verilmez.
Açık bir anlatımda söz, gereksiz yere uzatılmaz; karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz.
Sözcüğün yanlış yerde kullanılması açıklığı bozar.
Karşılaştırmalarda yapılan yanlışlıklar açıklığı bozar.
Kimi zaman zamirlerin belirtilmemiş olması açıklığı bozar.
Virgül eksikliği ya da virgülün yanlış kullanılması açıklığı bozar.
Yanlış anlamda kullanılan sözcükler açıklığı bozar.
DURULUK
Anlatımda, gereksiz sözcüğün bulunmamasıdır. Güzel ve etkili bir anlatımda gereksiz ek veya söz tekrarlarına yer verilmez.Aynı anlamı veren sözcüklerin bir arada kullanılması duruluğu bozar.
Eklerin gereksiz kullanımı duruluğu bozar.
Not: Bir paragrafta gereksiz sözcük veya eklere yer verilmişse o paragraf duru değildir.
YALINLIK (SADELİK)
Anlatımın süsten (söz sanatları, ağır sözcükler ve özenli uzun cümlelerden) uzak olmasıdır. Karşıtı süslülüktür.Ağır (anlaşılması zor) sözcüklerin kullanılması ve süslü/sanatlı bir anlatım yalınlığı bozar.
AKICILIK
Akıcılık, anlatımın pürüzsüz olması, hiçbir engele uğramadan akıp gitmesi demektir. Anlatımda akıcılığı, bir nehrin akıp gitmesiyle somutlaştırabiliriz. Nehrin akışı sırasında suyun karşısına çıkan taş, kaya gibi unsurlar suyun akışını nasıl engellerse anlatımda da anlatımın akışını engelleyen durumlar bulunur.Gereksiz ek, hece veya sözcük bulunması, anlatım sırasında ses akışını bozan ses veya sözcüklere yer verilmesi veya söylenmesi güç sözcüklerin metinde kullanılması akıcılığa engel olan durumlardır.
Akıcılığı sağlamak için şiirlerdeo asonans ve aliterasyonlara başvurulur.
Gereksiz ek veya heceler de akıcılığı bozar.
DOĞALLIK (=İÇTENLİK=SAMİMİYET)
Anlatımın zorlamalardan, yapmacıklıktan uzak olarak, içten bir anlatımla samimi bir şekilde yapılmasıdır.Özellikle deneme türündeki yazılarda içtenlik, aranan bir özelliktir.
Doğallık, anlatımın inandırıcılığını sağlar.
ÖZGÜNLÜK
Anlatımın veya düşüncelerin başka bir anlatıma veya düşünceye benzememesi, hiçbir yapıtı veya düşünceyi taklit etmemesidir. Özgünlük anlatımın içeriğinde ya da biçiminde olabileceği gibi her ikisinde de olabilir.ÖZLÜLÜK
Az sözle çok şey anlatmaktır.Anlatım söz yığınından uzak, özet bir nitelik taşır.
Özlülüğün ustaca kullanımı yoğunluk ve derinliği de beraberinde getirir. Böylece anlatım okura yeni anlamlar düşündürür, çok şey anlatır.
Özdeyişler ve atasözleri özlü sözlerdir.
SAĞLAMLIK
Anlatımın dil bilgisi kurallarına uygun olmasıdır.Öge eksiklikleri, eklerin yanlış kullanımı gibi dil bilgisel yanlışlar sağlamlığı bozar.